ارمنستان یکی از قدیمی‌ترین کشورهای جهان است. تاریخ پایتخت این کشور یعنی ایروان مربوط به حدود 600 سال قبل از میلاد است.
ارمنستان باستان در مقایسه با مقیاس‌های امروزی، ارتفاعات ارمنستان و منطقه تاریخی عظیمی که امروزه با ترکیه، گرجستان، آذربایجان و ایران مشترک است، را در بر می‌گرفت.
پس ارمنستان امروزی بسیار کوچکتر است، اما هنوز هم موقعیتی کلیدی در محل تلاقی اروپا، آسیا و خاورمیانه دارد.
در طول قرن‌ها، ارمنی‌ها با فرهنگ‌های بسیاری تعامل داشتند و جامعه‌ای پیچیده ایجاد کردند. در طول تاریخ موقعیت استراتژیک این کشور آن را در برابر حمله خارجی و تسخیر توسط یک قدرت خارجی آسیب‌پذیر کرده است.
برای مثال تهاجمات بین 1000 تا 1500 پس از میلاد باعث شد بسیاری از ارامنه به کیلیکیه (در جنوب مرکزی ترکیه)، قسطنطنیه، زمیرنا، لهستان و کریمه فرار کنند.
در اواخر دهه 1800 و اوایل دهه 1900، آزار و اذیت تحت حاکمیت امپراتوری عثمانی، ارامنه بیشتری را به تبعید سوق داد.
امروزه بیش از دو برابر جمعیت این کشور در خارج از کشور زندگی می‌کنند. حدود 7 میلیون نفر ارمنی تبار در روسیه، ایالات متحده آمریکا، فرانسه، اوکراین، گرجستان، لبنان و جاهای دیگر زندگی می‌کنند.
در ادامه با ما همراه باشید تا با ذکر جزئیات نگاهی داشته باشیم به فرهنگ و آداب و رسوم مردم ارمنستان.
فرهنگ ارمنی
مذهب ارمنی، زندگی خانوادگی، و آداب و سنن بیان شده در فرهنگ این کشور نقش قدرتمندی در کمک به ارامنه در سراسر جهان برای حفظ هویت و میراث قوی ایفا کرده است.
زبان رسمی در ارمنستان
اختراع الفبای ارمنی به طور سنتی به راهب مسروپ ماشتوتس نسبت داده می‌شود که در سال 405 پس از میلاد الفبای متشکل از 36 علامت (با دو علامت که بعدا اضافه شد) ایجاد کرد، که تا حدی بر اساس حروف یونانی بود.
جهت نوشتن (از چپ به راست) نیز از مدل یونانی پیروی می‌کند. این الفبای جدید برای اولین بار برای ترجمه کتاب مقدس عبری و عهد جدید مسیحیان استفاده شد.
بدین‌سان گرابار به عنوان اولین زبان ترجمه شده شناخته شد و به معیاری برای تمام جهان ادبیات تبدیل گشت. استفاده از این زبان بود که باعث رقم خوردن عصر طلایی ادبیات ارمنی شد.
اما تنوع گویشی قابل توجه در ارمنستان نقش زبان گفتاری را پنهان می‌کرد و صرفا برای متون ادبی، تاریخی، کلامی، علمی و حتی کاربردی روزمره استفاده می شد.
گفتنی است که اولین نشریه ارمنی، آزدارار (1794) نیز به زبان گرابار چاپ شد. اما در پایان قرن هجدهم، زبان گفتاری آن چنان از نوشتار فاصله گرفت که زبان نشریه به طور گسترده قابل درک نبود.
ریشه این واگرایی تقریبا از قرن هفتم قابل مشاهده بود و در ابتدای قرن یازدهم، سبکی از زبان گفتاری (که اکنون ارمنی میانه نامیده می‌شود) نیز ابداع شد.
در قرن نوزدهم، اختلاف بین گرابار (که هنوز به عنوان زبان نوشتاری رایج بود) و زبان گفتاری (که در آن زمان به گویش‌های متعددی تقسیم شده بود) به حدی افزایش یافت که جنبشی برای ایجاد یک زبان استاندارد مدرن به وجود آمد.
این جنبش زبان استاندارد و مدرن را به ارمغان آورد. ارمنی غربی (که قبلا به عنوان “ارمنی ترکیه” شناخته می‌شد) بر اساس گویش جامعه ارامنه استانبول بود و ارمنی شرقی (که قبلا به عنوان “ارمنی روسیه” شناخته می‌شد) بر اساس لهجه‌های ایروان و تفلیس صحبت می‌شد.
هر دو ارمنی شرقی و غربی از واژه‌های عربی، فارسی و ترکی پاکسازی شدند و با کلمات برگرفته از گرابار جایگزین شدند. همچنین ارمنی غربی توسط ارامنه ساکن ترکیه و برخی کشورهای عربی و همچنین در جوامع مهاجر در اروپا و ایالات متحده استفاده می‌شود.
حال آن که ارمنی شرقی در ارمنستان، آذربایجان، گرجستان و ایران رایج است. اگرچه واژگان تقریبا یکسانی دارند، اما تفاوت‌های مهم در تلفظ و تفاوت‌های دستوری بین دو نوع آن قدر قابل توجه است که ممکن‌است آن‌ها را دو زبان مختلف در نظر بگیریم.
جدای از تمام این گزاره‌ها خاطر نشان می‌شود که در سفر به ارمنستان نباید توقع ایجاد ارتباط به زبان انگلیسی با مردم این کشور را داشته باشید. تنها در تعدادی از مراکز اقامتی بین‌المللی مانند هتل‌ها می‌توانید به زبان انگلیسی در ارمنستان با مردم ارتباط برقرار کنید.
آیین‌های مذهبی در ارمنستان
ارمنستان با افتخار مدعی است که اولین کشوری است که مسیحیت را به عنوان یک دین دولتی پذیرفته است.
تاریخ گواهی بر این مدعا است که دو نفر از حواریون حضرت عیسی (ع) به نام‌های تادئوس و بارتولمیوس در ابتدای سال 40 پس از میلاد، دین مسیحیت را با موفقیت به ارمنیان معرفی کردند.
در سال 301 نیز مسیحیت به عنوان دین رسمی اعلام شد و کلیسایی در اچمیادزین ساخته شد که امروزه در میراث جهانی یونسکو ثبت شده است.
ارامنه به این افتخار می‌کنند که وطنشان در نزدیکی محل کوه آرارات است که احتمال می‌رود پس از طوفان و سایر وقایع یاد شده در کتب آسمانی، محل توقف کشتی نوح بوده باشد.
گفتنی است که همانطور که الفبای منحصر به فرد ارمنی در قرن پنجم توسعه یافت، ادبیات مذهبی مسیحی نیز شکوفا شد. علمای دینی ارمنی کمک‌های مهمی در گسترده‌تر شدن جهان مسیحیت کردند.
برای مثال می‌توان به ترجمه متون کلیدی کتاب مقدس توسط دانشمندان ارمنی اشاره کرد که در میان دیگر کتب مسیحیان، برخی از قدیمی‌ترین نسخه‌های موجود است.
در طول 1000 سال گذشته، ارامنه‌ای که به خارج از کشور مهاجرت کرده‌اند، مروج ایمان خود نیز بوده‌اند. هنگامی که پادشاهی ارمنستان در سال 1375 سقوط‌کرد، کلیسا نه تنها زنده ماند، بلکه نقش رهبری را برعهده گرفت که به زنده نگه داشتن هویت ارمنی کمک کرد.
امروزه کلیسای حواری ارمنی بین 8 تا 9 میلیون عضو دارد. پراکندگی این عضویت شامل حدود 94 درصد از جمعیت کشور، بیش از 3.5 میلیون عضو در اروپا و بیش از یک میلیون عضو در ایالات متحده است.
جایگاه خانواده در فرهنگ ارمنستان
فرهنگ ارمنی آغاز زندگی خانوادگی را جشن می‌گیرد. عروسی‌ها مراسم‌هایی پر جنب و جوش بوده که مملو از آیین‌های شادی‌بخش هستند.
در مراسم عروسی کلیسا، یک کشیش زوج را تاج‌گذاری می‌کند تا نمادی از ایجاد “پادشاهی کوچک” آن‌ها به عنوان یک خانواده باشد.
رقص، موسیقی، و غذا همگی بخشی از مراسم‌های عروسی در فرهنگ ارمنی محسوب شده و تعداد زیادی از دوستان و خانواده‌ها هدایای سخاوتمندانه به عروس و داماد می‌دهند.
فلسفه آداب عروسی در ارمنستان این است که به فرزندان متولد شده حاصل از ازدواج برکت دهد. خانواده‌های سنتی ارمنی پذیرای کودکان زیادی هستند.
خانواده‌های ارمنی تولد هر کودک را با موسیقی و با تزئین خانه نوزاد با شاخه‌های سبز که نماد تداوم خانواده است جشن می‌گیرند.
حتی یک جشن رسمی زمانی که اولین دندان کودک ظاهر می‌شود نیز برگزار می‌شود. خانواده های پرجمعیت ممکن است با هم زندگی کنند یا مرتبا با یکدیگر ملاقات کنند.
کانون خانواده آن قدر مهم است که نام‌های ارمنی اغلب نام یکی از اجداد یا مکان اجدادی را مشخص می‌کند. خاطر نشان می‌شود که این نکته می‌تواند به کسانی که در حال تحقیق در مورد تاریخچه خانواده ارمنی خود هستند، کمک کند.
موسیقی و رقص در فرهنگ ارمنی
هنرهای مرتبط با موسیقی و رقص عمیقا در فرهنگ ارمنی ریشه دوانده است. سنگ نگاره‌های باستانی در ارتفاعات ارمنستان چهره‌های رقصنده را به تصویر می‌کشند.
پلوتارک که از تاریخ‌نگاران شهیر یونان باستان است، نمایش‌های آمفی تئاتر ارمنی را با قدمتی 2000 ساله توصیف کرده است.
یکی از قدیمی‌ترین رقص‌های ارمنی که هنوز هم اجرا می‌شود کوچاری نام دارد که در اصل درباره شجاعت بود، اما به طور گسترده‌تر به رابطه بین مسائل فانی و الهی می‌پردازد.
همچنین رقص‌های ویژه در عروسی‌ها، مراسم خاکسپاری، مراسم‌های نظامی و سایر رویدادهای مهم با حرکات نمادین اجرا می‌شود.
برای مثال، رقصندگانی که دور عروس و داماد می‌چرخند ممکن است به صورت دایره و از سمت چپ و سپس به راست حرکت کنند. دایره نشان‌دهنده بی‌نهایت است، در حالی که تغییر جهت‌های حرکت نشان‌دهنده تغییر هوس‌های زندگی و ثروت است.
در حال حاضر محققان بیش از 30000 آهنگ فولکلور را از ارتفاعات ارمنستان فهرست کرده‌اند. موسیقی سنتی اغلب دارای خط آهنگین قوی و غنایی است و هر یک از 60 گویش زبان ارمنی دارای سبک عامیانه متمایز است.
بسیاری از آهنگ‌ها اهدافی خاص مانند عبادت، کاشت، تشییع جنازه، عشق عاشقانه، میهن‌پرستی و سایر اعمال روزمره را بیان می‌کنند.
فقط بیش از 100 عنصر موسیقی تنها در عروسی‌های ارمنی خوانده می‌شود. اسامی انواع سازها نیز عبارتند از:
- دودوک (نوعی نی دو سر)
- عود (عود با گردن کوتاه)
- زورنا (ساز بادی چوبی)
- کوپال (طبل بزرگ و دو سر).
هنرهای سنتی ارمنی
قالی‌سازی یکی از صنایع دستی باستانی ارمنستان است که امروزه نیز رواج دارد. قالی‌های سنتی دارای رنگ‌های روشن و نقوش تزئینی مانند اژدها، اشکال هندسی تلطیف شده و سایر تزئینات هستند که می‌تواند بسیار نمادین باشد.
خاچکار نیز شکل باستانی مجسمه سازی ارمنی است. این بناهای سنگی در فضای باز که به عنوان سنگ قبر یا یادبود استفاده می‌شوند، با صلیب تزئین شده‌اند.
رواج ساخت بنای خاچکار در قرن 12 و 14 به اوج خود رسید. امروزه بیش از 50000 خاچکار منحصر به فرد که با دست حکاکی شده، باقی مانده است.
علاوه بر این موارد جواهر سازان ارمنی 1000 سال است که جواهرات زیبایی از طلا، نقره و سنگ‌های قیمتی برای مردان و زنان خلق می‌کنند.
بسیاری از جواهرات دارای نمادهای خاصی بودند و به عنوان طلسم استفاده می‌شدند. برخی از آن‌ها را فقط زنان یا مردان با وضعیت خاص می‌توانستند بپوشند.
صدها سال است که گلدوزی‌های ظریف و پیچیده، توری‌های سوزنی، کلیساها و خانه‌های ارمنی و همچنین لباس‌ها، فرش‌ها و لباس‌های مذهبی را زینت داده است.
در یک شمای کلی باید خاطر نشان کرد که جایگاه خانواده و اعتقاد به پروردگار در فرهنگ ارمنی از درجات بسیار رفیعی برخوردار است.
به همین دلیل فرهنگ مردم این دیار به ایرانیان بسیار نزدیک بوده و همین موضوع موجبات قرابت دو چندان ایرانیان و ارمنی‌ها را فراهم ساخته است.
به همین دلیل از این کشور هم اکنون به عنوان یکی از بهترین مقاصد گردشگری نام برده، و شناخت هر چه بیشتر فرهنگ ارمنستان بیش از پیش توریست‌ها را شیفته این کشور می‌سازد.